In zijn boek Bullshit Jobs - A Theory, beschrijft David Graeber het interessante fenomeen wat binnen een kapitalistische samenleving eigenlijk niet zo mogen bestaan: nutteloze banen. Graeber schreef in 2013 een artikel over deze zogenaamde bullshit jobs wat zo veel aandacht kreeg, dat vele mensen hun verhaal naar hem schreven en er onderzoek gedaan werd naar het fenomeen. Zo werden ook in Nederland enquêtes gehouden en blijkt 40% van de Nederlands zelf hun eigen baan als nutteloos te bestempelen.
In de eerste hoofdstukken van het boek werkt de auteur stukje bij beetje DE DEFINITIE VAN EEN BULLSHIT JOB uit en komt tot de volgende (vrij door mij vertaalde) conclusie: een Bullshit baan is betaal werk dat aan twee voorwaarden voldoet. Ten eerste is zo compleet nutteloos en onnodig werk, dat zelfs de werknemer zelf het bestaan ervan niet kan rechtvaardigen. Daarnaast is als onderdeel het werkverband dat de werknemer zichzelf en collega’s onder elkaar doen alsof het belangrijk is wat ze doen.
Over het algemeen geldt de consensus dat mensen die een bullshit baan hebben zich nutteloos voelen, en het gevoel missen iets nuttigs te doen met hun leven. Toch geeft echter 18% van de mensen die zelf zeggen een bullshitbaan te hebben toch gelukkig ermee te zijn. De strekking van het boek is, dat als de bullshit baan zou verdwijnen, niemand in de wereld daar iets van zou merken.
Een belangrijke observatie van huidige banen is dat het lijkt dat hoe belangrijker je baan is, hoe minder je verdiend. Schoonmakers, verpleegsters, leraren… als deze banen zouden verdwijnen hebben we echt een groot probleem, echter krijgen deze mensen de laagste salarissen. En hoe zou de wereld eruit zien zonder Investment Bankers, CEO’s en bedrijfsjuristen? Het zijn deze laatste, hoogbetaalde functies die eerder in de categorie bullshit job vallen.
Aan de hand van de vele reacties die Graeber kreeg op zijn artikel, onderscheid hij in dit boek 5 VERSCHILLENDE TYPEN BULLSHIT BANEN, die de lezer aan te moedigen om na te denken over waar wij als Westerse samenleving mensen voor betalen.
De Flunkies (Lakeien) zijn banen die gecreëerd zijn om iemand anders belangrijk te doen lijken. Een gerenommeerd bedrijf heeft een receptioniste, dus ook wij hebben er 1, ondanks dat er eigenlijk geen werk voor die gene is. We denken daarom allemaal continu na wat deze persoon dan kan doen de hele dag. Persoonlijke assistenten doen het ook altijd goed, je lijkt zelf namelijk heel belangrijk als je zelf je telefoon niet opneemt. Hoe groter je span of control als manager, hoe belangrijker je bent.
De Goons (zotten), beschrijven de mensen die werk doen dat eigenlijk alleen maar bestaat omdat anderen het ook doen. Voorbeelden zijn het leger, Public Relations functies en marketing afdelingen. Als EU moeten we ons leger weer opbouwen omdat andere regio’s dat ook hebben, en een bedrijf moet aan marketing doen, omdat de concurrent anders een voordeel heeft omdat zij wel aan marketing doen. De wereld zou niet vergaan als de marketing manager positie ophoudt te bestaan en wij niet elke dag doodgegooid worden met reclame die ons aanmoedigt producten te verkopen die geen enkele impact heeft op de kwaliteit van ons leven.
De Ductapers zijn de banen die bestaan omdat het product of proces niet goed is ontworpen waardoor mensen bezig zijn pleisters te plakken. Software ontwikkelaars die continue code moeten updaten, en klantenservice banen die continue hun excuses moeten aanbieden namens hun bedrijf voor het niet leveren van de beloofde service zijn daar voorbeelden van.
Dan zijn er de Boxtickers (afvinkers) zijn de banen die nodig zijn om te bewijzen dat een organisatie iets doet. Het beste voorbeeld van dit soort werk was een dame die bij een NGO werkte, die gesteund werd door een groot bedrijf. Het grote bedrijf wilde vervolgens vele voortgangsrapportages hebben om aan te tonen dat zij het steunen van goede doelen belangrijk vinden en dat ook deden. Ondertussen werd het geld dus in plaats van naar het echte project, gebruikt om mensen aan te sturen die al die rapportages moeten maken. Deze categorie jobs omvat het papierschuiven, vooral ook in overheden en het verzekeringswezen. Recht op uitkeringen, toeslagen, uitbetalen van claims, duizenden mensen hebben als baan om formulieren hiervoor te ontwerpen, controleren, geld toe te kennen, mensen te woord te staan die uiteindelijk geen geld krijgen, en er bestaan hele bedrijven die helpen mensen te coachen om formulieren in te vullen.
Tot slot zijn er de Taskmasters (taakmeesters), het middenmanagement dat goed is in het herverdelen en zelfs creëren van nutteloze taken voor anderen, of in zijn extreemste vorm: meer nutteloze functies creëren. Vele soorten project managers, consultants, coaches en middenkader functies kunnen in deze categorie vallen.
In de tweede helft van het boek beschrijft Graeber een stuk geschiedenis van het KAPITALISME en blijkt de auteur een voorstander voor HET BASISINKOMEN. Daar komen een aantal leuke punten aan bod.
De eerste is, dat kapitalisme per definitie geen bullshit jobs zou moeten hebben. Als de vrije markt probeert zo goedkoop mogelijk diensten en producten aan te bieden, zou geen enkele eigenaar van een bedrijf bullshit jobs toe moeten staan toch? Maar waarom bestempelen zo veel mensen hun eigen werk dan als zinloos?
Een tweede onderwerp is, dat voor de industriële revolutie rond 1700 mensen heel anders tegen werk en tijd aankeken. Tijd werd beschreven aan de hand van activiteiten in plaats van andersom. En mensen waren verantwoordelijk voor het doen van een taak, niet voor het uitzitten van 8 uur op kantoor. Een groot gedeelte van de bullshit banen zouden kunnen verdwijnen als we dit denken omtrent het kapitalistische “de baas is eigendom van jouw werktijd” denken kunnen doorbreken.
Greaber schrijft daarnaast, dat een gedeelte van communistisch gedachtengoed waarin de staat een grotere rol speelt in het verdelen van werk, voedsel, voorwerpen zou een groot gedeelte van de bullshit banen kunnen doen verdwijnen. Als iedereen recht heeft op een basisinkomen, kunnen we de helft van de bureaucratiebanen schrappen en die mensen direct een basisinkomen geven. Tegenstanders hiervan stellen dan dat vele mensen niets meer bijdragen aan de samenleving en alleen maar bier zouden drinken op de bank. Maar als vandaag de dag 40% van de mensen toch nutteloos werk doet, zou het dan nog uitmaken als 10-20% van de mensen ervoor kiest om niets met hun leven te doen?
Tot slot schrijft Graeber over de verdere INDUSTRIALISERING VAN PRODUCTIE en hoe dit samenhangt met zijn voorstel voor een basisinkomen. Keynes schreef in 1930 al dat hij verwachte dat de gemiddelde werkweek van mensen tot 15 uur zou zijn teruggedrongen voor het einde van de eeuw. In plaats van het aantal werkuren te reduceren, hebben we het percentage bullshit van onze banen verhoogd omdat ons kapitalistische denken is dat we moeten werken voor ons geld.
Één van de redenen daarvoor is omdat de groei in productiviteit niet iedereen rijker maakt, maar alleen de eigenaren van het bedrijf. Wanneer een fabriek eigendom zou zijn van al zijn medewerkers, zou de automatisering tot het vrijspelen van alle mensen kunnen leiden, maar dan wel met behoudt van inkomen. Eigenlijk beschrijft Graeber hier dus wederom zijn voorkeur voor een meer socialistisch systeem waarbij alle baten naar de staat gaan, welke op zijn beurt alle burgers een basisinkomen uitbetaald. De meeste mensen eindigen langzaam in bullshit jobs zolang de opbrengsten van alle geautomatiseerde processen alleen naar de rijkste 1% vloeit.
Wat mij aanspreekt is dat boek me heeft doen inzien dat het helemaal niet uitmaakt of 10% van de mensheid besluit niets te doen met hun leven als dat basisinkomen er komt omdat 40% van de werkende nu al vind dat hun werk zinloos is. De grote meerderheid van de mensen zou namelijk wel waardevols gaan doen met hun tijd: een verzorgend werk in plaats van productiewerk, waarbij mensen meer voor hun ouders, hun kinderen, voor zieken, voor hulpbehoevenden kunnen zorgen zonder dat ze moeite hebben om hun rekeningen te betalen. En als Lean expert ben ik er zeker voorstander van dat wij allemaal stoppen met alle niet-waarde toevoegende activiteiten op het werk.
Ga verder naar:
Gratis Geld voor Iedereen - R.Bregman (samenvatting)
BRON:
Graeber, D., 2018, Bullshit Jobs – A Theory, London: Simon & Schuster (bestel dit boek)
