De theorie rond ‘Transactionele Analyse’ is zo breed, dat het bijna onmogelijk is om binnen 1000 woorden te beschrijven wat het betekent. Daarom in deze serie artikelen een overzicht van de concepten die mij het meest aanspreken, en mij persoonlijk helpen mijn eigen gedrag en dat van anderen beter te begrijpen.
In dit artikel komen de Egotoestanden aan bod en bestaat uit drie delen. Als eerste beschrijf ik welke 5 typen gedrag we kunnen kiezen wanneer we communiceren. Daarna, hoe we ergernissen in communicatie aan de hand van dit model kunnen begrijpen en tot slot beschrijf ik hoe we ons eigen gedrag in een Egogram kunnen visualiseren als input voor een goed gesprek.
We beginnen met de 5 TYPEN GEDRAG (Functionele egotoestanden) die we binnen een gesprek kunnen kiezen, verdeeld over 3 rollen: Ouder, Volwassene en Kind, met hoofdletter geschreven om ze te onderscheiden van de zelfstandig naamwoorden. Meestal worden de rollen weergeven in een cirkel diagram zoals in de figuur hiernaast (Mitra, 2017; Hay, 2009).
Wanneer iemand vanuit zijn ouderlijke rol spreekt, doet hij of zij dat zoals de naam doet vermoeden vanuit een bron van normen en waarden zoals bijvoorbeeld ouder, of leidinggevende dat doet. Wanneer iemand vanuit de Voedende Ouder spreekt is hij of zij beschermend, aanmoedigend en geruststellend (positief) of betuttelend of afhankelijk houdend (negatief).
Wanneer iemand vanuit de Kritische Ouder spreekt, kan dat zijn door middel van grenzen stellen, op rechten staan en eisen stellen (positief) maar ook autoritair, oordelend of kleinerend (negatief) valt hieronder.
In het midden bevind zich de rationele Volwassene. Dit is, vooral op zakelijk front, de meest gewenste manier van communiceren waarbij je op basis van logica communiceert (Hay, 2009). We zullen later zien dat alle manier van communiceren positief kunnen uitwerken, maar dat het antwoorden vanuit de volwassene de oplossing is voor vele communicatie problemen (Mitra, 2017).
in de onderste cirkel bevind zich het kind, die zoals de naam doet vermoeden, reageert vanuit zichzelf, zonder enige belemmering van ratio, of normen en waarden. Het Vrije Kind reageert op basis van behoeften en gevoelens waaronder creativiteit valt en spontaniteit (positief) maar ook slordigheid en storend gedrag. Dit is de enige egotoestand die van nature in ons zit en onze natuurlijke ik laten zien, de andere vier zijn aangeleerd (Mitra, 2017)
Het Aangepaste Kind is daarentegen de gehoorzame en geduldige versie van het Kind, met als negatieve uitingen afhankelijkheid en klagend gedrag. Deze egotoestand wordt aangeleerd, en onze ouders hebben daarom een grote invloed op hoe onze Aangepaste Kind zich ontwikkeld (Mitra, 2017).
EEN GESPREK bestaat uit een combinatie van verschillende transacties en voor elke transactie kunnen beide partners van egotoestand wisselen. Zo kunnen we aan het begin van het gesprek van Kind tot Kind plezier hebben over iets persoonlijks, en plotseling switchen naar een zakelijk thema van Volwassene tot Volwassene.
Goede communicatie vind plaats wanneer twee mensen met elkaar een complementaire transactie (Hay, 2009) uitvoeren, waarbij de respondent reageert vanuit het type waarop hij of zij wordt aangesproken, en zijn of haar antwoord terug richt op de egotoestand vanwaar de eerste persoon zijn opmerking gestart is. Bijvoorbeeld, wanneer een leidinggevende grenzen stelt (vanuit zijn Kritische Ouder) en zijn teamlid vanuit zijn Aangepaste Kind vragen stelt over deze grenzen. Of wanneer twee collega’s van Ouder tot Ouder discussiëren dat zij het samen wel beter weten dan de baas.
Miscommunicatie, communicatie wat tot verwarring en zelfs ergernis van één van de partijen kan leiden heet binnen TA een kruisende transactie (Hay, 2009). Dit betekent dat iemand niet antwoord vanuit het type waarop die persoon is aangesproken en/of zich richt op een andere egotoestand als van waar de eerste persoon gesproken heeft. Dit zijn de kleine misverstanden die ontstaan in communicatie, bijvoorbeeld wanneer je van Kind tot Kind even lekker wil klagen, maar in plaats van een reactie vanuit het Kind, krijg je een belerende uitspraak vanuit de Kritische Ouder dat je niet zo moet zeuren. Vergelijkbaar is het wanneer je als vrienden onder elkaar ongevraagd advies krijgt wanneer je gewoon even wat stoom wilt afblazen.
Er zijn twee mogelijkheden om escalatie van een gesprek te voorkomen (Mitra, 2017): óf je antwoord vanuit dezelfde egotoestand als dat je wordt aangesproken, óf je antwoord vanuit de Volwassene en laat je niet misleiden door een prikkel van je Kind of Ouder toestand. In omgang met vrienden lijkt mij de eerste mogelijkheid de beste (leukste?) keuze, omdat je je dan samen lekker kan laten gaan in klaag- of in ik-weet-het-beter modus, en gezellige discussies. In zakelijke setting lijkt mij de tweede mogelijkheid beter, om rustig en rationeel te blijven en oplossingsgericht te werk te gaan.
Een leuke tool om zelf je gedrag te analyseren is het maken van een EGOGRAM. Dit is een balken diagram die aangeeft hoe vaak je van welk type gedrag laat zien (zie hieronder). Er is geen juiste of verkeerde verdeling van egotoestanden. Zo handelt een leraar waarschijnlijk veel meer vanuit zijn Ouder en een actrice meer vanuit haar Kind.
Optie 1 is om een vragenlijst te beantwoorden zoals die in het boek van Indranil Mitra (2017). Deze test heb ikzelf gedaan met mijn gedrag op het werk als focus. Een tweede vragenlijst is deze online versie van de TA-academy, welke ik persoonlijk ook goed vind.
Een tweede optie is om zelf in te schatten hoe jij je tijd in de verschillende rollen verdeeld. Dit is natuurlijk lastiger dan een vragenlijst invullen, maar je kunt wel proberen gesprekken die je vandaag hebt gehad te herinneren, en voor elk gesprek na te gaan welke primaire egotoestand je gebruikt hebt.
Een derde optie is om iemand anders te vragen de verschillende balken voor jou in te schatten en dan de resultaten te vergelijken met jouw eigen inschatting. Zo kunnen goede discussies ontstaan, zowel met vrienden, partners als leidinggevenden. De inschatting van een ander worden ingevuld vanuit zijn of haar eigen voorkeuren en geven daarom een zeer subjectief beeld. Desalniettemin kan deze oefening tot interessante discussies voeren en wellicht zelfs tot een verbetering van de (werk)relatie.
Dit artikel beschrijft na een artikel over drivers / werkstijlen het tweede thema in de Transactionele Analyse. In de toekomst zullen er meer volgen...
Ga verder naar:
Voorkom een burn-out 1/3 : Wat is het en hoe ontstaat het?
BRONNEN:
Mitra, I., 2017, Winning Hearts and Minds – Transactional Analysis Simplified, New Deli: Sage (samenvatting / bestel dit boek)
Hay, J., 2009, Transactional Analysis for Trainers, Hertfort UK: Sherwood Publishing (samenvatting / bestel dit boek).
